Tekst: Edwin Timmers
Foto: Thomas Kuijpers
Thomas Kuijpers
Een nauwelijks van echt te onderscheiden, met ruwe olie besmeurde en daarom voor zijn leven vechtende pelikaan is één van de blikvangers van Thomas Kuijpers’ multimedia-installatie Volumes uit 2021. Een volume is onder meer een object in 3D, een ding met een lengte, een breedte en een hoogte. Anders dan 2D-objecten zijn 3D-objecten, zoals de pelikaan, tastbaar. Niettemin doen zowel 2D- als 3D-objecten iets met ons. We kunnen ons betrokken voelen bij misstanden die we louter van het beeldscherm (2D) kennen. Maar wanneer stap je in het vliegtuig om pelikanen te gaan redden? Wanneer zet betrokkenheid zich om in actie? Dit zijn vragen die dit werk van Thomas bij me oproepen. Pittige vragen die hem als mens en kunstenaar al meteen framen. Twijfel gerust aan het beeld dat hierna van hem geschetst wordt.
“Kik, dor zulde ze hebben,” zegt Thomas ter begroeting, staande bij de voordeur van zijn appartement in de Amsterdamse binnenstad. Hij weet dat zijn gasten Brabanders zijn die zijn tongval delen. Een tongval die evengoed andere woonplaatsen verraadt, niet in het minst Gent, waar hij vier jaar verbleef en waarvan het plaatselijke accent zijn spreken dunnetjes omlijst. “Alle plekken waar ik heb gewoond, hebben een warme plek in mijn hart,” laat hij zich ontvallen terwijl hij een plaat van Bohren & Der Club of Gore omdraait. Hij lijkt overal te kunnen aarden. Een aarden dat wellicht voortkomt uit een diep verlangen. Alsof hij in de wereld wil zijn voordat die tot beeld wordt gereduceerd. Hij vraagt of we een biertje willen.
Op zijn achtste zag Thomas Jurassic Park en vanaf dat moment wilde hij Steven Spielberg worden. In een map met spullen van de basisschool zoekt hij tevergeefs naar zijn spreekbeurt over Spielberg. Wel vindt hij de uitgeschreven spreekbeurt over Suske en Wiske die begint met de opmerking dat beide stripfiguren niet echt bestaan. Jurassic Park bestaat ook niet echt, maar het bekijken ervan deed hem beseffen dat er met film veel mogelijk is. Na de middelbare school bezocht hij de kennismakingsdagen van de filmacademie. Zowat twee dagen waren nodig voordat met filmen begonnen kon worden. Leuk, dacht hij, maar veel te sloom voor mij: “Ik houd wel van verhalen vertellen, maar niet van verhalen bouwen.” In 2011 rondde hij AKV St. Joost in Breda af in de richting fotografie. Toen al had hij het beeld losgekoppeld van het maken, of zoals hij later deze avond zal zeggen: “Het makerschap als ambacht interesseert me niet.” Wel de foto, niet het fotograferen. Thomas Kuijpers is een image collector die zich op ambigue wijze tot die images verhoudt; enerzijds fascineren en plezieren ze hem mateloos, anderzijds baart de overvloed en invloed ervan hem zorgen. Een vroeg werk, Travis’ Encounter uit 2013, geeft ons inzicht in: ‘how the same story can be told in many ways, and how the ‘truth’ is brought from a different perspective all the time.’ Een sleutelwerk. Een jaar later exposeert hij voor het eerst het werk When The Twins Were Still Beautiful. Dit werk, een uitdijende verzameling van objecten met de beeltenis van de Twin Towers van voor hun vernietiging, is hierna nog negen keren tentoongesteld. Terug naar 11 september 2001: tot even voor negen uur ’s ochtends stonden beide torens nog fier overeind en zo’n twee uur later lagen ze in puin, bestonden ze louter als leegte in de vertrouwde skyline, als voortanden die uit een stralend gebit waren geslagen, als herinnering. Precies tussen die twee toestanden in boorden twee vliegtuigen zich in de torens. Iedereen kent de beelden. De Twin Towers zijn een paradox; in de beeldcultuur bestaan ze zoals ze bestonden én bestaan ze door niet meer te bestaan. To be, AND not to be, that’s the question. Elk object in When The Twins Were Still Beautiful vertelt een eigen verhaal. Elk object zegt iets over de Twin Towers en de Twin Towers zeggen iets over het object. De betekenis is onuitputtelijk en niet vast te leggen. Als icoon wedijveren de Twin Towers met Jezus aan het kruis. Niemand heeft Jezus ooit gezien en iedereen kent wel een beeld van Jezus aan het kruis. Het betekent voor iedereen iets anders. “Het gaat me om de kracht van beeld. Iedereen weet nog waar hij was op de dag dat de torens instortten. Wat is de invloed van al die verhalen die om ons heen zwerven?”
Thomas loopt naar zijn jukebox, gooit er een kwartje in en selecteert een plaat. Alleen al het geluid dat de machine produceert is prachtig. Het klinkt als een plots terugkerende herinnering: een beetje sleets en toch aangenaam helder. Op het front van de jukebox staat een afbeelding van de skyline van New York, met de Twin Towers. De verzameling dijt zich uit. Thomas pakt er een bak bij waarin spullen liggen die nog moeten worden geïntegreerd in When The Twins Were Still Beautiful. Dan zegt hij iets opmerkelijks: “Voor mij is de tentoonstelling een platform om het ergens over te hebben. Ik heb er al de meest fantastische gesprekken gevoerd. In die gesprekken gaat het leven.” Ik zie het voor me: Thomas te midden van de verzameling, pogend voorbij het beeld bij de mensen te komen waarin betekenissen en verhalen ontstaan. “Ik voel een behoefte om het beeld fysiek te maken via de ballast, het gewicht van de verzameling.”
Lockdowns, de wereld ging op slot. Velen ervoeren de werkelijkheid louter nog via het scherm. 2D was de maat der dingen. Men ziet de wereld weliswaar met eigen ogen, maar het is altijd een gemedieerde kijkervaring, nooit direct. Welke beelden zetten aan tot betrokkenheid en wat is die waard? En is een live-stream echter dan bijvoorbeeld een gemonteerd nieuwsitem? Voor een antwoord vloog Thomas in een leeg vliegtuig naar Warschau om zich er tussen de vrouwen en mannen te begeven die protesteerden tegen de anti-abortuswet. Wat hij daar filmde werd gelivestreamd teneinde de ambiguïteit van het ergens bij zijn en het ergens niet echt bij zijn te benadrukken. “De live-footage die ik in Warschau maakte, keek ik later beeld voor beeld terug om te zien of er ergens toch een moment in zat dat de barrière van het scherm doorbrak,” schrijft hij later via Whatsapp. “Ik vond één still die dat deed, ‘triad’ genaamd.” Een triade is een drie-eenheid. Op de filmstill zien we iemand in een auto te midden van een demonstratie. Die persoon is de eerste eenheid in de triade waarop Thomas doelt. De tweede is de gebeurtenis die zich in het beeld voltrekt en de derde is de kijker die de filmstill in een tentoonstelling ziet. De vrouw achter de autoruit (ook een scherm) moet gedwongen passief wachten tot de demonstratie waarin ze belandt is voorbij trekt. Thomas: “Tijdens het bekijken van deze levensgroot geprinte filmstill sta je een beetje met beide benen in beide velden: fysiek sta je in de positie van de demonstranten - de stoet komt vanuit jouw richting - maar je bent ook passief, en slechts een toeschouwer zoals de vrouw, die je aankijkt.” Opeens dringt het tot me door dat betrokkenheid een diep menselijk en dus onmeetbaar fenomeen is. Het toont zich pas in de handeling, in de actie.
De bestorming van het Capitool op 6 januari 2021 is het vertrekpunt voor een nieuw werk. Uit een doos tovert Thomas een aantal vlaggen tevoorschijn die de bestormers bij zich droegen. Hoe het werk zich gaat ontwikkelen, weet hij nog niet. Hij kijkt naar een piepkleine tatoeage op het vlezige vlies dat de brug vormt tussen de duim en de wijsvinger van zijn rechterhand. “Een duofiets,” legt hij uit. “Er zijn twee dingen die ik kan. Het ene is kunst maken en het andere heeft alles te maken met die duofiets. Als ik goed vastloop in het eerste, kijk ik naar de tatoeage en weet ik dat ik altijd nog iets anders kan gaan doen.” De duofiets symboliseert zijn relatie met Robbie uit Rotterdam. Robbie is vijftien; Thomas begeleidt hem al sinds zijn achtste, aanvankelijk een dag in de week als bijbaan. Alles in het gezicht van Thomas zegt dat hij gek is op Robbie. Misschien is het waar: voorbij het beeld ontmoeten we de mens en redden we pelikanen. Tegelijk kunnen we niet aan beelden ontsnappen, ze vormen een deel van ons wezen. We hebben ermee te dealen.
Heb jij nog een voorwerp waarop de Twin Towers zijn afgebeeld en wil je die beschikbaar stellen aan zijn almaar groeiend kunstexpositie ‘When The Twins Where Still Beautiful’? Neem dan contact op met Thomas of BUKBLAD. Daarnaast verzamelt hij Jurassic Park videobanden, ook deze zijn van harte welkom!
